A LITERATURA GALEGA, UNHA HISTORIA DE RESISTENCIA
A literatura non é só un produto artístico cuxa función básica é a estética, senón que é un feito social, é un produto histórico da sociedade na que nace. Desde esta perspectiva, calquera intento de periodización da literatura ten que apoiarse nos acontecementos históricos, especialmente no caso da literatua galega, porque moitos deses acontecementos históricos posibilitaron ou non a existencia dunha literatura en lingua galega. Ademais, a moderna teoría da recepción dinos que non hai literatura se os textos non son interpretados polos seus lectores ou oíntes; desde este punto de vista a nosa historia literaria está chea de lagoas e de silencios, pois desde os séculos medievais até épocas ben recentes careceu de verdadeiros receptores.
1. A
carencia de tradición literaria escrita: os nosos escritores
decimonónicos comezan a descubrir, grazas a editores como Martínez
Salazar, o legado medieval.
2. A significación ideolóxica: trátase dunha literatura de resistencia, en palabras do profesor Anxo Tarrío.
O
acto de escribir en galego convértese nun exercicio de xenerosidade
cara ao “amado pobo”, a quen se lle amosa a súa vida cotiá, os seus
costumes, dun xeito sentimental; ou ben, o acto de escribir pretende salvar a ese pobo desde a literatura, a base de enchela de ideoloxía, ética e moral galeguista.
Desde esta perspectiva é evidente que a nosa Historia Literaria non se desenvolveu nas condicións normais das nacións que teñen un estado que vela por elas, protexéndoas e fomentándoas,
trátase pois dunha literatura non normalizada. Este tipo de literaturas
desenvólvense nun contexto desfavorábel, o que ha repercutir nos
autores e nos seus produtos literarios. Seguindo ao profesor Tarrío,
covén dicir que, na Historia da Literatura Galega a
práctica inexistencia de lectores ao longo do tempo, e até hai moi
poucos anos, determinou en grande medida a produción literaria en lingua
galega.Deste xeito o proceso creador resulta frustrante: ao
carecer, ab initio, de destinatarios, rómpese o diálogo literario,
pérdese unha das función básicas, a comunicación. Mais tamén o papel de
lector resulta desquiciante, pois por unha parte hai unha tendencia cara
á militancia literaria do “todo vale” polo feito de estar escrito en
galego; pero por outra parte prodúcese a tendencia contraria, cara á
excelencia literaria do “nada vale se non é excelente”, mostrando un
escepticismo e unhas esixencias cara as nosas letras que non se
manifestarían ante unha literatura normalizada.
A
literatura galega comezou a súa andadura romance en pé de igualdade
con outras linguas irmás e, durante a Idade Media, desenvolveuse con
absoluta normalidade e mesmo acadou grande esplendor, pero
circunstancias históricas e políticas condicionaron a sociedade, a
economía e a cultura galegas de tal xeito que impediron que a lingua e a
literatura tivesen unha continuidade e unha evolución sen os traumas e
silencios dos Séculos Escuros. Nada a partir de aí volvería ser igual.
No
século XIX e nos comezos do séc. XX desenvólvese un movemento de
recuperación da lingua, da literatura e da cultura galegas que permite a
consolidación dun sistema literario galego autónomo. Resulta admirable o
labor dos nosos escritores e escritoras do Rexurdimento,
que comezan a utilizar como lingua literaria un idioma desprezado pola
cultura oficial e relegado a lingua rural e familiar. A utilización do
galego é reflexo dunha actitude de compromiso, o que explica a abundante
temática comprometida da literatura galega contemporánea. Mesmo
naqueles casos en que non atopamos esa temática, a escolla do galego
conforma unha posición ideolóxica.
Hoxe
a situación é de vacilación. Certo é que por fin existen receptores
para o produto literario galego. Certo é tamén que existen escritores
que escollen escribir en galego sen que medien razóns ideolóxicas, mesmo
sendo castelán-falantes (talvez esteamos ante un novo proceso de anormalización, ou será iso a normalidade?).
Galiza
vive, como dicía o profesor Carvalho Calero no 1988, nunha dicotomía
cultural, na que case esqueceu o ámbito cultural ao que historicamente
pertence, sometida á presión doutra cultura que os dirixentes do país se
empeñan en postular “de primeiro rango”. Agora a dicotomía da sociedade
galega non está na escolla entre a cultura castelá e a lusofonía.
Resistímonos, certo, pero a escolla está entre o castelán e o galego,
dentro do ámbito socio-político castelán.
E
este século XXI que, en palabras de don Ricardo, debería iniciar o
cuarto ciclo da nosa historia literaria, que debería caracterizarse por
un progresivo regreso ao primeiro ciclo, parece avocado a perpetuar a
dicotomía, mais xa desde a ignorancia do propio. E haberá que lembrar
que o pobo que ignora o seu pasado, carece de futuro…
Só
unhas poucas voces parecen berrar como Quixote pola Idade Dourada, o
resto non come coas ideoloxías e precisa encher o bandullo ao estilo
pancesco. Mais ao final, Sancho loita contra a morte do seu amo por
volver a Barataria: a utopía atrapouno!
Todo
cambio require un lento proceso. E o camiño é longo. Pero estamos nel…
(Dixo algún sabio que o verdadeiro revolucionario debe ser quen de
deitarse a ollar medrar a herba).
______________________
- Ricardo Carvalho Calero e outros (1988). A nosa literatura: unha interpretación para hoxe. Ed. Agrupación cultural Alexandre Bóveda. ISBN: 84-404-2112-5
- Anxo Tarrío Varela (1994). Literatura galega. Aportacións a unha Historia crítica. Ed. Xerais. ISBN: 84-7507-778-1.
Ningún comentario:
Publicar un comentario