Logo de ler "Resistencia", de Rosa Aneiros (Por Tania Pose)

Estimada Filipa:

            Non sei canto tempo levo aquí metido e moito menos canto tempo me quedará, so sei que xa son moitas as cartas que che teño escrito e aínda hoxe non obtiven resposta algunha. Teño o presentimento de que algo non anda ben, pois comprendería que te negaras a falar comigo despois do que pasou, mais o silencio absoluto non é propio de ti e négome a pensar que non tes nada que dicir logo de tantos anos de amor.

            Non cho vou negar, Filipa, a vida aquí é moito máis dura do que xamais te puideses imaxinar, mais estou aquí por un motivo e aínda que ás veces non hai cousa que máis desexe, non penso morrer ata que o Réxime remate. So necesito un pouco de ti para poder continuar levando a cabo esta miña Resistencia.

            Contéstame, Filipa, por aqueles que non lograron resistir e por se eu deixo de facelo...

                                                                                                            Quéreche,

       Dinís.

_________________________________________

            Esta ben puido ser unha das moitas cartas que Dinís lle enviou a Filipa na súa estancia no cárcere de Peniche durante a ditadura de Salazar, enviado alí por facer unha protesta na fábrica de vidros na que traballaba. Filipa non contesta porque pensaba que el estaba morto, así llo fixeron saber a través dunha carta, impedindo desta maneira que houbese entre eles calquera tipo de comunicación alén das que se levaban acabo no maxín de cada un, pois un amor tan forte coma o que eles se profesaban non o apagaría nin a morte. Esta foi unha das moitas maneiras de tortura que empregou o Réxime para castigar ós que non se deixaban vencer, moi ben transmitida no libro Resistencia, de Rosa Aneiros, e moito máis cruel, na miña opinión, que calquera tipo de dor física.

As Letras de Sempre (Por Laura Rubio)

Bos días,

Seguramente xa non vos lembredes de min, xa fai uns cantos anos que finei feliz, feliz porque as últimas palabras que pronunciei foron para ela. Sei que fixestes todo o que estivo nas vosas mans para soterrarme no fondo do seu corazón, pero dígovos eu que farei todo o posible para que me recorde. Escríbovos porque un ano máis, neste día tan sinalado, o 17, decidistes que non fun tan importante na súa vida coma para falarlle de min. Ela quere estar comigo pero eu non lle deixo, non tendades medo, non quero que se apodreza como eu o fixen nesta caixa que é a morte, quero que viva e que viva feliz.

Nestes últimos anos foi enfermando cada vez máis e vós mesmos vedes día a día que pouco a pouco as distintas partes do seu corpo vanse apagando, e se non facedes nada agora, asegúrovos que o que lle espera é unha morte segura. Deberiades chamar a súa irmá, a que ten no sur da península e que polo menos a visite unha vez máis, porque dende a miña morte nunca máis se volveron ver. É triste que nin os seus primeiros fillos queiran recordarlle a súa nai quen foi a persoa que estivo aí dende que a coñeceu, ela xa era algo maior pero iso non me impediu amala e respectala. Defendina tamén moitas veces das malas linguas, mais ante todo ela é una muller forte, e ademais sempre tivo os seus apoios. Lémbrome dese amigo que tiña na Coruña, creo que un tal Ponte, que lle axudou a saír adiante nun momento no que a xente que tanto admiraba deixou dun día para outro de falarlle; en poucos anos foi perdendo o contacto con aqueles que foran os seus amigos cando aínda traballaba para a administración pública, foran amigos de verdade, deses que só tocan unha vez na vida.

Estou farto de calar, farto de calar unha verdade que é evidente, que fala por si soa, aínda que só aqueles que aínda me recordan, supoño que polos libros que tamén vós intentastes destruír, saben como foron as cousas. Non foi un camiño de rosas precisamente, falabádeslle mal de min, que se a enganaba con esa portuguesa, que se lle era mellor ese rapaz madrileño, que se, que se, que se que? Nas vosas mans está o seu destino, ela agora case non se pode mover, relegástela a unha cadeira de rodas da que dificilmente se poderá levantar se non facedes nada, o único que vós queda son as vosas reunións de supostos “intelectuais” nese horrible edificio que tendes coma punto de reunión, onde o único que facedes en vez de decidir que facer con ela é falar sobre como estragala máis. Por iso tódolos anos vos escribo as letras de sempre, para que este día faledes de min e demostredes o que supuxen no seu mundo.

Saúdos cordiais de C

PD: esquecíaseme, que saibades que non me cansarei de arrincar esas follas brancas do libriño ese que vos dedicades a distribuír pola vosa contorna e escribir nelas a verdade.

As miñas últimas palabras (Por Laura Rubio)

Este é o meu último texto, o último texto que escribirei para as clases de literatura galega, aínda que non o farei falando precisamente de libros senón do noso paso polo instituto. Todos e todas nós estivemos esperando este día con impaciencia durante todo o curso, queriamos acabar o instituto, deixar de ver un ano tras outro o mesmo edificio, as mesmas materias, e enfrontarnos a un novo reto, que é o que é a vida. O meu paso por este centro serviume non só para formarme cultural e intelectualmente senón que para aprender moitas cousas sobre a vida. Grazas ao magnífico profesorado que nos acompañou nesta gran carreira aprendín que nunca hai que dar nada por perdido, e que grazas aos libros podemos viaxar e voar, e sobre todo que debemos perseguir os nosos soños a pesar dos obstáculos que atopemos no camiño.

Aínda recordo que comecei o instituto coma unha nena asustada, que aínda por riba facía tan só dous anos que chegara a Rianxo, aínda que en realidade era a súa localidade natal. Non coñecía a ninguén, tampouco tiña amigos, e algúns e algunhas aproveitaron para facer que recordase os dous anos do primeiro ciclo da ESO coma un inferno, o peor é seguir véndoos ano tras ano na mesma clase. Nos seguintes anos por fin estiven ben até que en Bacharelato volveu haber problemas.

Pois ben, a toda esa xente hoxe quérolle dar as grazas, grazas por crear a muller forte que hai en min, grazas por facerme ver que a pesar do que digades sempre estarei un paso por diante de vós como persoa, e sobre todo grazas porque me axudastes a ver que na vida o máis importante é ser feliz a pesar do que diga a xente.

Para min non é un día para botar de menos o instituto, tampouco un día para aborrecelo, senón un día para facer a vista atrás e ver como o Bacharelato me axudou a madurar e a ver o sentido real das cousas da vida, non minto cando digo que hai xente á que vou botar en falta,  hai persoas ás que me levo para toda a vida, ás que dentro duns anos me gustaría atopar pola rúa e ver que triunfaron no que sempre quixeron facer, e que a vida lles sorriu. Por iso quero dicir adeus, non é un adeus para sempre senón máis ben un ata logo,  dicir tamén que espero que algunha xente que non aprendeu aquí a ser persoa  no futuro comprendan que estaban equivocadas, e sobre todo quero agradecer á clase de letras estes dous anos compartindo risas e traducións, e finalmente grazas aos nosos marabillosos profes, que virei a visitar cada vez que poida porque eles foron os que realmente a min me alentaron para ser quen en realidade son.

Despedida 2017. Semente de vencer

Avaliación do labor docente (LGSA)

AVALIACIÓN DA MATERIA E DO LABOR DOCENTE EN LGSA

Definición (por Sarai Mariño)

Definición from Marlou

17 de maio todos os días (por Tania Pose)

O día 17 de maio conmemórase en Galiza o Día das Letras Galegas, celebrado por vez primeira no ano 1963, coincidindo co centenario da primeira edición de Cantares Gallegos, libro de poemas escrito pola gran figura galega Rosalía de Castro. Malia que este día é, ou debería de ser, un momento no que os galegos e as galegas nos sintamos orgullosos do noso idioma, así como tamén do noso pasado histórico e da nosa literatura, actualmente emprégase sobre todo para promocionar algo que beneficia a uns poucos e encobre totalmente a realidade, ou para exaltar aquilo do que no fondo non se está orgulloso pero co que algúns se queren sentir identificados para realizarse dentro dun grupo ó que non chegan a pertencer.

Persoalmente, como galega (e con isto non quero dicir só “persoa natural ou habitante de Galicia”, senón tamén galego – falante), o Día das nosas letras fai que me sinta orgullosa e ó mesmo tempo éncheme de rabia e de dor. Orgullo por manter viva unha lingua que foi asoballada durante moitos anos e por resistir as adversidades que aínda hoxe me imposibilitan vivir sempre no meu idioma nai, rabia por ver como os mesmos que me poñen obstáculos no camiño finxen ser coma min e sentirse como eu me sinto neste día, e dor por ver (escoitar) como o día 18 de maio retorna o castelán ás nosas vidas, á nosa realidade cotián. É moi triste, na miña opinión, que só se empregue o idioma propio nunha determinada data marcada no calendario, no caso dos adolescentes, incluso como se fose algún tipo de moda, pois podo afirmar que moitos rapaces e rapazas castelán – falantes suben ás súas redes sociais frases ou fotos con títulos en galego nos que se promove a defensa da lingua, mais a realidade é que non hai outra defensa para un idioma que a de falalo, e non empregalo un día ou dous ó ano (e na materia de galego impartida no instituto, se cadra). Outros, que promoven políticas desgaleguizadoras e desprestixian a lingua de maneira sutil todo o ano, dan discursos neste 17 de maio porque se senten obrigados, non porque se identifiquen cos nosos devanceiros e se preocupen pola causa normalizadora, e falan galego porque (polo menos polo de agora) é unha obriga no Parlamento de Galicia.

Así, pois, ser galego ou galega non é só vivir ou ter nacido en Galiza nin sentirse orgulloso ou orgullosa o día 17 de maio por comer polbo á feira, lacón con grelos, filloas ou marisco, senón empregar o idioma propio da nosa Terra todos os días e en todos os ámbitos e admirar a nosa cultura sempre, dentro e fóra do noso territorio. O idílico sería que todos e todas vivíramos o día a día como vivimos o Día das Letras Galegas, pero sen que ninguén finxa, sentíndoo de verdade, sendo “galegos e galegas de verdade”. Desta maneira, eu propoño un 17 de maio todos os días.

Carlos Casares. Letras Galegas 2017

Carlos Casares. Letras galegas 2017 from Marlou

Foi o galego prohibido durante a ditadura franquista? (por María Fernández Insua)

A etapa da ditadura franquista, que abarca os anos 1936 e 1975, foi unha época de represión linguística, cultural e social dun pobo, durante a cal o galego foi censurado en todos os ámbitos de uso públicos, sendo relegado así ao ámbito privado.

 Un dos "tópicos"  máis escoitados sobre esta etapa que viviu o galego é que este foi prohibido sendo restrinxido tan só para o ámbito familiar, ata o punto de que o castigo por  falalo en público chegaba á pena de morte... Tamén están aqueles que din que a censura durante o franquismo non existiu no sentido en como se quere dar a entender, é dicir, que non houbo tanta persecución nin tampouco se deu unha represión idiomática ao carecer dunha lei que de verdade o prohibira.

 Certo é que durante esa etapa non existiu unha lei en concreto que prohibise o emprego do idioma, pero o que si se deron foron unha serie de normas que deixaban máis que claro que o único idioma oficial e de uso púbico era o castelán, para Administración, o ensino, a xustiza, a Igrexa... Así, ignorábase a existencia doutro idioma que non fora o imposto, reprimindo o seu uso. No plano Normativo está, por exemplo, a Dirección Xeral de Prensa que prohibía constantemente a publicación de revistas ou periódicos que non estiveran escritos en castelán, e aquel que si publicaba noutro idioma (que non fose o castelán) tiña unicamente fins políticos (non pola presenza dunha normalidade que permitira a publicación de escritos distintos ao español). Están tamén as normas do BOE, como, por exemplo, que todas as películas que se proxectasen debían estar en español (Orden do 23 de abril de 1941) e, neste sentido, é necesario recordar toda esa normativa promulgada en concellos e provincias (polos delegados de Orden Público) que prohibían tamén o uso de "idiomas distintos". É dicir, fóronse implantando unha serie de normas "inofensivas" que tiñan como obxectivo implantar o castelán como único idioma do país, por algo se lle chamaba tal e como dicían nesa etapa, "la lengua del imperio"...

 Ademais disto, está tamén a dura represión que se levou a cabo contra as persoas que falaban o galego (ou outro idioma que non fose o "imperial") nun lugar público, ou mesmo nos colexios (onde se ensinaba que o resto dos idiomas peninsulares eran dialectos do español) Poderíase dicir que se acabou chegando a un absurdo no que a "ideoloxía idiomática" acabou por poñerse por enriba da dignidade de tantos galegos, tal é así que ata se chegou a prohibir ao Instituto de Estudos Galegos que publicasen en galego. Cabe destacar a situación do galego durante esta etapa ( 36-78), cuxa situación social afectou considerablemente ao emprego do idioma. A economía española era cada vez máis pobre e case non había industria polo que moitos galegos víranse obrigados a emigrar a Hispanoamérica, así como deixar as súas vidas no campo para trasladarse á cidade, e isto trouxo consigo unha gran perda de galegofalantes. E non só iso, pois o feito de abandonar o ámbito rural onde se falaba o galego, levou a que o castelán (o idioma urbano) fose ocupando todos os ámbitos culturais, e esta castelanización reforzárase aínda mási coas campañas políticas que iban en contra do galego e o desprestixiaban.

 Por outro lado, é preciso engadir que durante os últimos vinte anos do franquismo, a pesar de todo, o galego soubo recuperarse (tras o triunfo aliado na Segunda Guerra Mundial) e exerceu unha gran creación literaria, recollendo incluso premios ás obras escritas neste idioma. En 1951 fundárase en Vigo a Editorial Galaxia e a Revista Grial, indispensables para a recuperación do idioma a partir de entón. Ademais, na década dos sesenta e setenta créanse os partidos políticos  (UPG e PSG) nacionalistas , arredor dos cales naceran eses grupos culturais que foron de tanta importanca para a difusión da lingua e cultura galegas. Cabe tamén destacar que o galego, antes do franquismo (un idioma moi falado en Galicia), a pesar de ter un moi  bo cultivo literario grazas á actividade de autores da Xeración Nós( coa revista Nós potencian a cultura galega e buscan universalizala e normalizala) e doutras iniciativas ( Irmandades da Fala), carecía dunha gramática, unha ortografía e un vocabulario normalizados, pero é na posguerra cando parece que comeza a avanzar cara unha maior simpleza formal e cara a búsqueda dunha norma culta (por iso se coñece este período co nome de protoestándar na historia da normativización da lingua). Isto faise posible grazas ao Compendio da Gramática Galega (promovido polas Irmandedes) e ao traballo realizado polo Seminario de Estudos Galegos, que elaboran unha serie de  normas para unificar a lingua galega. Con isto, nos anos sesenta incluiríase como materia oficial na Facultade de Filosofía e Letras,  Lingua e Literatura galegas.

 En conclusión, durante a ditadura de Franco é certo que non había penas de cárcere por falar o galego, pero o problema reside en que se prohíbes o uso público-oficial dun idioma que é propio, se se prohíbe a ensinanza nese idioma, se se prohíbe inclusive os nombes e apelidos, o único que se fai é levar a cabo a represión dunha lingua. Preténdese facelo desaparecer, e se a isto se lle engade unha política educativa e propagandística en contra do resto dos idiomas e poñendo como idioma central o español, o que se fai tamén é marxinar inevitablemente as outras linguas (provocando a súa extinción) Polo tanto, non, non existiu una norma concreta que prohibise o uso do galego, peor o que si que se dou foi unha dura persecución linguística que, co paso do tempo, se foi afianzando cada vez máis na conciencia do pobo. Pero é que niso consistía o franquismo linguísticamente falando. En palabras textuais de Franco , "España se organiza en un amplio concepto totalitario, por medio de instituciones nacionales que aseguren su totalidad, su unidad y continuidad. El carácter de cada región será respetado, pero sin perjuicio para la unidad nacional, que la queremos absoluta, con una sola lengua, el castellano, y una sola personalidad, la española" É dicir,  a súa única misión era a de "reeducar", censurar e reprimir, e castigar todo aquilo que escapase do pensamento do réxime, empregando o español como a única lingua capaz de unificar a "patria"

A cadeira e a silla (por Yaiza Otero)

Non me decato do mundo que me rodea até que me paro a escoitar. Oir é fácil, o difícil é escoitar. Entón decátome de que a xente non estuda castelán, estudia castellano, non come puré de cenoria, senón de zanahoria, non se senta na cadeira, séntase na silla. Dá a impresión de que xa non hai ninguén (ou como diría moita xente “nadie”) que coma cenorias, estude e sente na cadeira. Actividades tan básicas e rutineiras que aparentemente non cambiaron, mais non é o mesmo sentar na cadeira que na silla. Na teoría un galegofalante senta nunha cadeira e un castelanfalante séntase nunha silla. Na práctica moitos galegofalantes abandonaron as cadeiras e agora sentan nas sillas. E non estou falando dos galegofalantes que se cambian ó castelán, senón dos que seguen falando galego, pero sentan nunha silla.

Os castelanismos están moi presentes na lingua galega debido a todos os golpes que sufriu durante a súa historia o galego. Mais os castelanismos non veñen sós, senón acompañados dos prexuízos. Un galegofalante, ás veces non se dá de conta de que non está sentado nunha cadeira e de que  sentou nunha silla, faino inconscientemente. Pola contra, hai galegofalantes que si saben que están sentados nunha silla e que non queren volver á cadeira, rexéitana. É aquí cando toman partido os prexuÍzos.

Imaxinémonos unha situación: tropezo coa cadeira e caio ó chan, unha persoa amable axúdame a levantarme e eu contéstolle “grazas”. Agora a situación á inversa: unha persoa aleatoria que come puré de zanahorias tropeza e cae ó chan, eu axúdoa a levantarse e dime “gracias”. Así que eu despídome e dígolle “adeus” e ela, cordialmente, despídese tamén e dime “adiós”. Hai bastantes posibilidades de que esa persoa vaia para a súa casa pensando na “galeguista nacionalista radical” que atopou e que lle falou “nese galego normativo inventado que cambian cada ano” e lle dixo “grazas” ou “adeus”. Incluso cabería a posibilidade de que esa persoa me puidese mirar mal por ser educada en galego. Non son casos hipotéticos dun futuro pesimista que me acabe de inventar, son casos cotidiáns do presente. Hai xente que come zanahorias e senta en sillas á que lle molesta que outra coma cenorias e sente en cadeiras. Ás veces podo apreciar caras de molestia cando digo “iso”, “grazas” ou “ninguén” como se lles provocase urticaria. Non sei se darlles crema ou tratar de explicarlles que iso é galego e que non o poden ver porque están demasiado cegados polos prexuÍzos. Aínda que vendo o panorama creo que me iría mellor ofrecendo a crema.

É moi triste ver a alguén que ten prexuízos contra a súa propia lingua, que a menospreza. Alguén que non pode dicir “grazas” por medo a que o relacionen co “galeguismo e nacionalismo radical” sen saber sequera o que significan eses termos. Temor ó descoñecido. Falan dos galeguistas ou dos nacionalistas como se fosen unha banda criminal, sen saber sequera que é realmente un nacionalista ou un galeguista. Relacionan a lingua coa política e  non saben de política. Falan sen saber. E por culpa desa ignorancia xeral sustentada en prexuízos sen fundamento algún, non saben que non están sentados nunha silla senón nunha cadeira.

Viviu o galego a súa segunda ou terceira idade dourada no primeiro terzo so déculo XX? (por Yaiza Otero)

No primeiro terzo do século XX avanza o proceso de recuperación cultural iniciado no XIX. Nun contexto onde o país era maioritariamente rural e vivía en condicións pésimas nun sistema caciquil, que provoca que a poboación comece unha emigración masiva a América. É unha etapa de reivindicación da lingua galega; nace a RAG, Nós pretende abrir a cultura galega ó mundo, o SEG trata de galeguizar a universidade, o Partido Galeguista elabora o Estatuto de Autonomía… Estes datos poderían anunciar unha segunda ou terceira idade dourada no primeiro terzo do século XX

Máis non é todo positivo para o galego. A diglosia estaba tan asentada que até o mesmo Murguía deu o discurso inaugural da Real Academia Galega en castelán. O galego comeza a perder falantes, o proceso de castelanización continúa ao igual que a difusión de esteorotipos negativos sobre o galego. Persoalmente creo que si que hai unha etapa favorable para o galego pero non se podería comparar co Esplendor Medieval. Isto débese a varios factores.

O galego comeza a usarse en ámbitos dos que desaparecera ou nunca estivera preseta (narrativa, mitins, ensaio, correspondencia privada…). Nace a RAG. Co Agrarismo a lingua aínda era unha cuestión secundaria mais xa había mitins en galego. As Irmandades da Fala aumentaron os ámbitos do uso literario do galego, promoveron o uso oral en todo tipo de ámbitos (ensino, prensa, actos públicos…), crean editoriais en galego, publican revistas e xornais, impulsan o teatro pola súa importancia normalizadora e social, inician a recuperación da toponímia galega (castrapeada dende os Séculos Escuros) e fan as primeiras propostas normativadoras para crear un rexistro culto para o galego. Neste contexto, o grupo Nós trata de cambiar o aspecto localista da cultura galega e achegala ó resto do mundo, máis alá de Galiza, e demostrar a súa validez para o tratamento de todo tipo de asuntos (antropoloxía, xeografía, historia…). Como herdeiros da xeración Nós, o SEG trata de galeguizar a universidade abordando proxectos científicos en galego. É unha etapa de reivindicación da lingua galega. Mais tamén é un período dunha forte castelanización e de difusión de esteorotipos negativos para o galego; sobre todo no ámbito da igrexa e do ensino, no cal o galego non se impartía como materia. O feito de non existir unha materia de lingua galega agravou a situación do galego coa disminución de analfabetismo. Pois o galego non só non se impartía no colexio (só se ensinaba o castelán) senón que ademáis era reprimido no ámbito académico con castigos físicos e burlas.

A ditadura de Primo de Rivera (1923/1930) freou o proceso de normalización. Mais coa chegada da Segunda República española (1931/1936) recuperáronse as liberdades, apostouse polo recoñecemento das linguas galega, vasca e catalana. Naceu o Partigo Galeguista, que reivindicaba a cooficialidade do galego e do castelán, o potenciamento do galego, a introdución do galego no ensino e a obriga de que os funcionarios do Estado coñecesen o galego. Pretendía conseguir a autodeterminación para Galiza e elaborou o Estatuto de Autonomía. Co inicio da Guerra Civil impedíuse a súa posta en práctica. É dicir, iniciouse un proceso de recoñecemento da autonomía de Galiza pero non chegou a levarse á práctica.

Xunto a esta reivindicación lingúística e política xurdeu a necesidade de crear unha lingua estándar, unhas normas ortográficas. As características lingüísticas desta etapa coñécense polos textos dos autores deste momento que, tratando de superar o dialectalismo e o interdialectalismo, poñen en práctica un supradialectalismo que será o antecedente dunha normativa unificadora.Nun intento de afastarse do castelán e de eliminar os castelanismos, rexeitan as formas cultas que se asemellan a este e empregan arcaísmos, formas pseudoevolucionadas, inventadas... Créanse algunhas normas ortográficas polo SEG que fan propostas como a eliminación do i grego (y) e o uso exclusivo do i latino. Comeza un camiño cara a elaboración do estándar.

Este é un período favorable para o galego, pois tivo unha forte reivindicación lingüística e política, máis non o podería considerar unha segunda ou terceira etapa dourada xa que dende o meu punto de vista non se podería comparar co Esplendor Medieval. A pesar de elaborarse un Estatuto de Autonomía, non se puido levar á práctica. Hai unha perda de falantes, un proceso de castelanización e unha difusión de esteorotipos negativos para o galego que non había no Esplendor Medieval. A pesar destes aspectos negativos é unha etapa moi boa para o galego na que protagonizou grandes avances polo que o consideraría unha etapa prateada xunto á dourada do Esplendor Medieval ou do Rexurdimento.

Un saxo na néboa