19/09/17

A utilidade do inútil

O ano 2016, coa imposición da LOMCE, pasará á Historia como o ano en que Letras e Ciencias ficaron definitivamente separadas en aras dunha demagóxica calidade de ensino só para uns poucos, ao servizo dun progreso mal entendido que ao parecer só pode ser acadado a través do comercio, do diñeiro, polo tanto das contas, das matemáticas, é dicir, das ciencias. Así que, as letras non serven para acumular riquezas e o tempo é demasiado precioso como para perdelo en especulacións ociosas, polo tanto as letras son asuntos menores para entreter aos que non saben de matemáticas. As letras non son útiles e todo o que non é útil desprézase. O ano 2016 tamén é o ano da celebración do 24 centenario do nacemento de Aristóteles, para uns "o filósofo", para outros "o científico". Porque Aristóteles practicaba a curiosidade, que resolvía a través das disciplinas científicas e, despois, extraía as implicacións filosóficas das mesmas. Por unha parte, Aristóteles rexeitou o vacío e defendeu a finitude do universo, concepción que os partidarios actuais de certos modelos cosmolóxicos nunca poderán desprezar como fan coa infinitude do espazo de Newton. Por outra parte, Aristóteles ensinounos a percibir a causa da emoción que provoca a representación tráxica. Mesmo nos axudou a entender, coas súas reflexións ético-políticas, as tremendas consecuencias da ausencia de xustiza social.

Hoxe, a ciencia volve aos grandes interrogantes filosóficos: cal é o papel do home e da muller no entorno natural?, por exemplo. Así que volvemos a Aristóteles e a Filosofía volve á súa orixe. Pois a Humanidade segue desexando coñecer e simbolizar.
En consecuencia, unha educación que non queira ser só instrución, deberá ter como obxectivo: pensar en liberdade. A liberdade era considerada por Aristóteles como condición da realización do ser humano, polo que a condición de escravo equivalía para el a ser repudiado pola humanidade. Con el aprendeu Marx que o traballo escravizante é deshumanizador. Só cando as necesidades primarias están satisfeitas (comida, casa...) procura o ser humano o coñecemento, saber por saber, sen procurar ningún proveito material. Neste sentido a Filosofía é unha ciencia libre, pois o seu único obxectivo é ela mesma. Unha educación guiada por este principio permitirá que os individuos recuperen o espírito curioso da súa infancia arredor das humanas cousas. Nenos e nenas fanse interrogantes continuamente, pois todo o que lles rodea os sorprende. Ese é o primeiro motor da Filosofía.

FONTE: Aristóteles nos enseñó a pensar. EL PAÍS, 28/05/16



   Doe ver triunfar nas televisións e nos medios novas representacións do éxito, encarnadas no emprendedor que logra crear un imperio a base de estafas, ou no político impune que humilla o Parlamento obrigándoo a votar leis ad personam. Doe ver homes e mulleres entregados a unha tola carreira cara á terra prometida de ganancias, onde todo canto os circunda non suscita interese ningún. A vista fixada na meta perseguida xa non permite gozar dos pequenos xestos cotiáns nin descubrir a beleza que latexa nas nosas vidas: nun solpor, nun ceo estrelecido, na delicadeza dun beixo, nunha flor ao abrir, nunha bolboreta ao voar, no sorriso dun rapaciño. Pois, a miúdo, onde se percibe mellor a grandeza é precisamente nas cousas máis simples.


Se non se comprende a utilidade do inútil, a inutilidade do útil, non se comprende a arte. Os auténticos poetas saben ben que soamente lonxe do cálculo e da présa é posible cultivar a poesía. Ser artista significa: non calcular nin numerar; madurar como a árbore, que non impele a súa saiva e, confiada nas tempestades da primavera, permanece sen o medo a que despois non puidera vir ningún verán. Os versos non se someten á lóxica do útil. De feito, o inútil é necesario para tornar todo máis fermoso. 



Necesitamos o inútil como necesitamos as funcións vitais esenciais para vivir. A poesía, a necesidade de imaxinar, de crear, é tan fundamental como a de respirar. Respirar é vivir e non evadirse da vida. Sobre todo nos momentos de crise económica, cando as tentacións do utilitarismo e do máis aveso egoísmo semellan ser o único camiño e a única áncora de salvación, cómpre entender que xusto as actividades que non serven para nada poderían axudarnos a fuxir da prisión, a salvarnos da asfixia, a transformar unha vida plana nunha vida fluída e dinámica, guiada pola curiosidade respecto ao espírito e as humanas cousas.

Non esquezamos que, na escala dos seres, só o home realiza actos inútiles. Un mundo sen literatura sería un mundo sen desexos nin ideais nin desacatos, un mundo de autómatas privados do que fai que o ser humano sexa de veras humano: a capacidade de saír de si mesmo e mudarse noutro, noutros, modelados coa arxila dos nosos soños.

Toda arte é completamente inútil. A obra de arte nace por nacer. Non pide que a traian ao mundo, aínda que despois a sociedade se apodere dela; pois a obra de arte pode cumprir ou non unha función social. Se a arte serve para algo, debe servir para ensinarlle á xente que hai actividades que non serven para nada pero que é indispensable que existan.
Habería que preguntarse por que, xusto no momento en que a barbarie colle a dianteira, a ira do fanatismo diríxese non só contra os seres humanos, senón tamén contra as bibliotecas e as obras de arte, contra todas as cousas inútiles e inermes, silenciosas e inofensivas, mais percibidas como un perigo polo simple feito de existiren.

As causas que produciron a decadencia da elocuencia e do saber (das artes) foi a ansia de riquezas, que leva á humanidade á escravitude. O amor polo diñeiro é unha doenza que empequenece o ánimo. Por iso dicía Italo Calvino que o inferno dos vivos non é algo por vir; se hai un, é o que está xa aquí, o inferno que habitamos todos os días, que formamos estando todos xuntos. Hai dous xeitos para non sufrilo: ou ben aceptar o inferno e volverse parte del ata o punto de non velo xa; ou ben buscar e saber recoñecer quen e que cousa, no medio do inferno, non é inferno, e facela durar, facerlle sitio.

En consecuencia, a única posibilidade de conquistar e defender a nosa dignidade de homes e mulleres ofrécennola precisamente a cultura e unha educación libre.



Save

Ningún comentario:

Publicar un comentario